Tembang Kinanthi

KINANTHI

(dianggit dening Kanjeng Sultan Adi Erucakra)

1.      Pangertene lan maknane tembang Kinanthi  

Miturut maknane, tembang kinanthi iku nggambarake mangsa nalika manungsa iku wus mangun bale wisma (rabi), urip rukun lan tetrem ayem karo kluwargane. Kinanthi iku saemper karo tembung kanthi, kekanthen, gandheng. Ana maneh kang wimbuh pangerten yen tembang kinanthi iku nuntun utawa nganthi. Tegese minangka kuwajibane wong tuwa kudu bisa nuntun/nganthi putra-putrane supaya sakabeh tumindake ora nalisir saka bebener. Mula kudu mbimbing lan tansah aweh pepeling marang putra-putrane. 

2.      Pathokan tembang Kinanthi 

KINANTHI
Guru wilangan	Guru lagu	Guru gatra
8	u	6
8	i
8	A
8	I
8	a
8	I

3.      Watak tembang Kinanthi 

Watake sarwa seneng, bungah, asih, gumolong, atut runtut renteng-renteng reruntungan. Mula biyasane kanggo ngandharake pitutur luhur, rasa tresna asih. Mula padatan kang kulina, digunakake kanggo gandrung lan aweh pitutur. 

4.      Wos kang kamot ing tembang Kinanthi (Wedhatama)

·         Serat Wedhatama ngajarake sawenehe tuntunan moral minangka perangan saka pendidikan karakter kang bisa sinebut etika pribadi, amarga dadi sawijining tuntunan etis kang  ner marang dhiri pribadine dhewe. Kayadene piwulang-piwulang ing budaya Jawa, Serat Wedhatama mentingake rasa pangrasa, pikir, amarah, utawa kapitayan (spiritual). Bab iki kamot ing pitutur supaya ngolah lantiping rasa (angulah lantiping ati) lan nyingkirake hawa nepsu supaya bisa dadi manungsa kang berbudi luhur (bengkas kahardaning driya, supaya dadya utami).

·         Supaya antuk ngelmu sejati ‘ilmu sejati’ bisa lumantar ngolah lantiping ati, yaiku kanthi tapa brata lan prihatin ing papan kang sepi (pangasahe sepi samun). Yen dilakoni kanthi temen bakal bisa mutung pepalang kang dadi pepalanging budi (bengkas kahardaning driya, kekes srabedaning budi).

·         Syarat nglakoni ngelmu sejati (lakune ngelmu sejati) yaiku ora kena iri lang drengki (tan dahwen pati openan), ora getapan “atine gampang panas” (tan panasten), ora ngganggu wong liya (nora jail), ngendhem hawa nepsu (tan njurung ing kahardan), kang ditindakake yaiku mung meneng supaya tentrem ayem (amung eneng amrih ening).

·         Serat Wedhatama ngajarake lamun manungs iku kudu tansah eling lan waspada (eling lan waspada; awas lan eling). Eling ing kene duwe karep supaya eling marang pitutuduh utawa tuladha saka mobah mosiking alam (eling lukitaning alam)

·         Waspada tegese ngerti pepalange urip (wruh warananing urip). Uga supaya ora sembrana pari kena, sembrana ing batine (aywa sembrana ing kalbu) lan nulat tembung-tembung kang diucapake,  ngilangake rasa kang mangu-mangu “ragu-ragu”, lan waspada nulat ing samubarang (waspada ing pangeksi)

·         Serat Wedhatama ngajarake supaya ora kulina tumindak nistha (aywa mematuh nalutuh), ati-ati marang pepalanging urip. Upama lagi lumaku, dalan kang dilewati iku kebak ing bebaya, yen ora ngati-ati bakal kena ri (sayekti kasandung ri) utawa kesandhung watu.

·         Serat Wedhatama ngajarake supaya aja nganti gela ing tembe burine (atetamba yen wus bucik). Watek kang kaya mangkono iku ateges sanadyan wong kang duwe pangerten, nanging ora ana gunane, mula kapinterane mung kanggo golek pangan lan pamrih (kawruhe kinarya ngupaya kasil lan melik)

·         Kabecikan kang wis diwulangake iku minangka cara kanggo ngudi supaya entuk kamulyan. Sanadyan ora bisa mujudake kanthi sakabehe, nanging manungsa kudu bisa nganti kasil sanadyan ora kabeh bisa kawujud kaya sing dikarepake, nanging manungsa diwajibake ngudi kanthi tenann. Awit manungsa yen ora gelem usaha nalika golek nafkah, bisa diarani rugi (yekti tuna tinitah).

·         Ing Serat Wedhatama, wong becik bebudene iku biyasane gampang bisa srawung karo pawongan liya, lan bisa mangun sesrawunganing papan ngendi wae. (bangkit ajur ajer). Sanadyan kerep geseh panemu, amarga ngetokake panemu, tansah urip rukun lan ayem, becik, nadyan mung sadrema aweh seneng marang wong liya (mung ngenaki tyasing lyan). Mula, kala-kala manungsa iku ethok-ethok bodho (den bisa mbusuki ujaring janmi). Wong kang wicaksana bakal tumindak kanthi cara kang alus, sanadyan marang pawongan liya (sinamun ing samudana)  lan becik (sesadon ing adu manis).

5.      Tuladha tembang Kinanthi